توانمندسازی روان‌شناختی والدین کودکان مبتلا به سرطان؛ راهکاری برای کاهش نشخوارهای فکری و افزایش سلامت روانی

بسته توانمندسازی روان‌شناختی با آموزش مهارت‌های مقابله‌ای، اعتماد به نفس و کنترل هیجانات، به‌طور مؤثری نشخوار فکری و اضطراب والدین کودکان مبتلا به سرطان را کاهش می‌دهد. این مداخله علمی، ابزاری کاربردی برای تقویت روحیه خانواده‌ها در مسیر دشوار درمان فرزند است.

سرطان، به‌ویژه در کودکان، نه تنها یک چالش جسمی برای بیمار بلکه بحرانی روانی و هیجانی برای خانواده به‌ویژه والدین محسوب می‌شود. یکی از واکنش‌های رایج والدین در چنین شرایطی، نشخوار فکری است؛ یعنی غرق شدن در افکار منفی و نگرانی‌های تکرارشونده درباره آینده کودک، درمان و احتمال مرگ. این وضعیت می‌تواند به افسردگی، اضطراب، کاهش کیفیت زندگی و حتی اختلال در عملکرد خانوادگی منجر شود. پژوهش حاضر به بررسی اثربخشی بسته توانمندسازی روان‌شناختی برای کاهش نشخوار فکری والدین چنین کودکانی می‌پردازد.

نشخوار فکری؛ چرخه‌ای از نگرانی و افسردگی

نشخوار فکری نوعی سبک تفکر منفی، مداوم و برگشت‌پذیر است که فرد را درگیر افکار تکراری درباره دلایل و پیامدهای هیجانات منفی می‌کند. والدینی که فرزند مبتلا به سرطان دارند، به‌طور خاص در معرض این سبک تفکر هستند؛ چرا که با حجم عظیمی از ابهامات و ترس‌های مربوط به درمان، آینده کودک و هزینه‌های بیماری مواجه‌اند. این افکار، نه تنها مفید نیستند، بلکه مانعی برای عملکرد مؤثر در زمینه مراقبت از کودک نیز محسوب می‌شوند.

بسته توانمندسازی روان‌شناختی؛ ساختار و هدف

در پژوهش انجام شده، یک بسته آموزشی 12 جلسه‌ای طراحی شد که اهدافی چون تقویت حس خودکارآمدی، معنا یافتن زندگی در شرایط دشوار، کاهش افکار منفی و افزایش مهارت‌های مقابله‌ای را دنبال می‌کرد. این بسته شامل آموزش‌هایی در زمینه شناخت استرس، اعتماد به فرآیند درمان، بهزیستی روانی، کنترل خشم، شادکامی، منابع کنترل و تکنیک‌های مقابله‌ای بود. طراحی جلسات با استفاده از مصاحبه‌های عمیق با والدین و مشاوره با متخصصان انجام شد.

روش‌شناسی پژوهش

پژوهش به‌صورت نیمه‌تجربی و با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری دو ماهه انجام شد. جامعه آماری شامل والدین کودکان مبتلا به سرطان‌های لوسمی و لنفاوی در شهر اصفهان بود. 20 نفر از والدین به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه قرار گرفتند. گروه آزمایش بسته توانمندسازی را طی سه ماه دریافت کرد و گروه گواه هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد.

ابزار اندازه‌گیری پژوهش، پرسشنامه نشخوار فکری (MRQ) بود که سه مؤلفه اصلی "بروز دادن"، "در فکر فرو رفتن" و "افسردگی" را می‌سنجد. نتایج با نرم‌افزار SPSS و آزمون‌های آماری واریانس اندازه‌گیری مکرر تحلیل شدند.

یافته‌های پژوهش

نتایج نشان داد که بسته توانمندسازی روان‌شناختی اثر معناداری در کاهش نشخوار فکری والدین داشته است. در هر سه مؤلفه‌ یاد شده، میانگین نمرات در گروه آزمایش پس از مداخله به طور قابل‌توجهی کاهش یافت، در حالی که در گروه گواه تغییری مشاهده نشد. این کاهش نه‌تنها بلافاصله پس از مداخله بلکه در مرحله پیگیری دو ماهه نیز پایدار باقی ماند.

این نتایج بیانگر آن است که مداخلات آموزشی مبتنی بر روان‌شناسی مثبت‌نگر، خودآگاهی، کنترل هیجان و مهارت‌های مقابله‌ای می‌تواند افکار منفی والدین را کاهش داده و آن‌ها را در مسیر سازگاری بهتر با شرایط فرزندشان یاری کند.

تحلیل و پیشنهادها

یافته‌های این پژوهش با مطالعات پیشین مانند تحقیقات فلاحی و همتی (۱۳۹۰)، نعمتی و همکاران (۱۴۰۰) و پورالحانی (۱۳۹۰) هم‌راستا است. همه این پژوهش‌ها نشان می‌دهند که توانمندسازی روان‌شناختی می‌تواند سطح استرس، اضطراب و احساس ناتوانی را در والدین کودکان بیمار کاهش دهد و در مقابل، بهزیستی روانی، اعتماد به نفس و قدرت تصمیم‌گیری را ارتقاء بخشد.

در نتیجه، بسته توانمندسازی روان‌شناختی را می‌توان به عنوان یک مداخله مؤثر، کاربردی و مقرون به صرفه در مراکز درمانی کودکان سرطانی مورد استفاده قرار داد. پیشنهاد می‌شود مراکز درمانی، مشاوران تخصصی در این زمینه را به کار بگیرند و این بسته را به والدین معرفی کرده و اجرا کنند.

نتیجه‌گیری

در شرایط دشوار بیماری فرزند، والدین نقش کلیدی در ثبات روانی و موفقیت درمان ایفا می‌کنند. اگر والدین بتوانند از نظر روانی تقویت شوند، بهتر خواهند توانست نیازهای کودک را پاسخ دهند. بسته توانمندسازی روان‌شناختی ابزاری مؤثر برای کمک به این گروه از والدین است تا در مسیر پذیرش، مقابله و حمایت از فرزند بیمارشان گام‌های استوارتری بردارند.

منبع و استناد علمی

این مقاله برگرفته از پژوهش علمی منتشرشده در فصلنامه تخصصی «توانمندسازی کودکان استثنائی» (سال ۱۴۰۰، شماره ۴۳، صفحات ۹۹ تا ۱۱۱) است.

نویسندگان این مطالعه عبارت‌اند از:
پروانه اسدی، هادی فرهادی و محسن گل‌پرور از دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان).

برای مطالعه متن کامل مقاله، می‌توانید به پایگاه نورمگز مراجعه کنید:
🔗 مشاهده مقاله در نورمگز